Libër bashkëbisedimesh

Pjesëza PO përdoretme vlerën e një fjalie kur pranojmë apo kur miratojmë diçka, ose kur pajtohemi me atë që thuhet, si p.sh: E kuptove? – Po. Ajo përdoret edhe në rastet kur përforcojmë diçka që është thënë më parë, me kuptimin “patjetër, sigurisht, s’ka dyshim, vërtet, si p.sh: Po, do të vijë. Ndërsa pjesëza JO përdoret si përgjigje edhe me vlerën e një fjalie kur mohojmë, kundërshtojmë, nuk pranojmë apo nuk miratojmë atë që është thënë më parë ose atë që na kërkohet, si p.sh: Jo, aspak. Jo, mos fol!

Lidhëza E përdoret për të lidhur dy gjymtyrë fjalie apo dy fjali të një fare ose dy fjali të bashkërenditura këpujore (shtuese). Është sinonimike me lidhëzat dhe, edhe. P.sh.: Të vriste natën e/dhe/edhe të qante ditën.

Folja KAM, gjatë zgjedhimit të saj në mënyrën dëftore të kohës së tashme, merr këto forma: (unë) kam, (ti) ke, (ai, ajo) ka; (ne) kemi, (ju) keni, (ata, ato) kanë. Në gjuhën shqipe folja KAM shërben për të formuar kohët e përbëra të foljes: kam mbuluar, ke mbuluar, ka mbuluar etj.

Numërorët rreshtorë shkruhen me shifraromakedhe me fjalë.

Numërorët rreshtorë janë të nyjshëm dhe kanë gjininë mashkullore dhe femërore: teli i parë, kënga e parë.

Emri SHISH/E, ~JA sh. ~E, ~ET është emër i gjinisë femërore. Gjatë lakimit, përkatësisht gjatë përdorimit të tij nëpër rasat e gjuhës shqipe merr forma të ndryshme: shisheje, shishja, shishen etj. Është emër i lakimit të tretë ku hyjnë të gjithë emrat e gjinisë femërore dhe disa emra të gjinisë mashkullore që shënojnë frymorë (dajë, axhë, fëmijë).

Në këtë dialog, folja SHKON është përdorur në të tashmen e mënyrës dëftore. Gjatë zgjedhimit ajo merr edhe këto forma: (unë) shkoj, (ti) shkon, (ai, ajo) shkon; (ne) shkojmë, (ju) shkoni, (ata, ato) shkojnë.

Ndajfolja KUR përdoret në fillim të fjalive pyetëse të drejta ose retorike: Kur iku? Kur do të vijë? Kur fillon mbledhja? Përdoret në fjali pyetëse të zhdrejta, nganjëherë e shoqëruar edhe me lidhëzën se: E kam dëgjuar, nuk më kujtohet se kur. S’ka rëndësi se kur. Përdoret edhe e përsëritur në kuptim lidhëzor “herë... herë, njëherë... njëherë”: Kur mirë e kur keq. Sillnin kur raki e kur verë.

Folja PLOTËSOJENI është në mënyrën urdhërore. Mënyra urdhërore në gjuhën shqipe ka vetëm format e vetës së dytë njëjës dhe shumës. Format e vetës së dytë shumës urdhërore janë të njëjta me ato të vetës së dytë shumës të së tashmes dëftore: punoni, shkruani, merrni, kapni, lini, pini etj. Në rastin tonë, kjo folje është përdorur me trajta të shkurtra të prapavendosura: plotëso-më-ni, plotëso-ma-ni, plotëso-mi-ni, plotëso-je-ni, plotëso-ja-ni, plotëso-na-ni, plotëso-ji-ni, plotëso-ju-ni, plotëso-jua-ni.

Folja DO TË MBËRRIJMË është përdorur në vetën e parë shumës të së ardhmes, në mënyrën dëftore. Në vetat tjera njëjës dhe shumës i merr këto forma: (unë) do të mbërrij, (ti) do të mbërrish, (ai, ajo) do të mbërrijë; (ne) do të mbërrijmë, (ju) do të mbërrini, (ata, ato) do të mbërrijnë.

Togfjalëshi BANKA MË E AFËRT është i formuar nga një emër dhe një mbiemër (bankë + e afërt). Fjalëza MË shërben për të formuar shkallën krahasore të mbiemrave. Mbiemrat cilësorë mund ta tregojnë cilësinë në tri shkallë: në shkallën pohore, krahasore dhe sipërore.

1. Në shkallën pohore mbiemri e cilëson cilësinë e sendit në masë të zakonshme: libër i bukur; fjalë e ëmbël; shkollë e madhe.
2. Në shkallën krahasore mbiemri e tregon cilësinë e sendit në një masë apo shkallë më të lartë, në krahasim me cilësinë e njëjtë të një sendi tjetër: Shkupi është më i madh se Tetova. Leona është më e madhe se Rea.
3. Në shkallën sipërore mbiemri e tregon cilësinë e sendit në masën më të lartë: Ylli është shumë i aftë. Jeta është tepër e zgjuar. Afërdita është mjaft e sjellshme. Shkalla sipërore formohet me ndajfoljet që përdoren para mbiemrave të shkallës pohore.

Fjala UNË është përemër vetor. Përemrat vetorë quhen fjalët që tregojnë vetat. Përemrat vetorë kanë tri veta: vetën e parë, vetën e dytë dhe vetën e tretë. Përemrat vetorë kanë numrin njëjës dhe numrin shumës. Përemrat vetorë të vetës së tretë njëjës dhe shumës kanë kategorinë gramatikore të gjinisë mashkullore dhe femërore.

Në rastin konkret fjalëza NGA është parafjalë e cila përdoret me një emër në rasën emërore dhe tregon vendin se prej ku vjen dikush a diçka: vjen nga qyteti, erdhën nga Durrësi, buron nga liqeni.

GJITHÇKA është përemër i pacaktuar. Përemra të pacaktuar janë: kush, dikush, një, njeri, ndonjë, ndonjëri, njëfarë, askush, asnjë, asgjë, gjë, gjëkafshë, diçka, çdo, secili, tjetër, njëri-tjetri, shumë, pak, ca, disa, gjithë, gjithfarë etj. Disa prej tyre janë të ngurtë, disa të tjerë dalin me forma të ndryshme, në varësi të gjinisë ose të numrit. Në vend të përemrit GJITHÇKA mund të përdorim edhe togfjalëshin ÇDO GJË (Mirë, çdo gjë në rregull). Antonim i përemrit GJITHÇKA është përemri ASGJË: bëri gjithçka – nuk them asgjë.

Format e ndryshme, që merr folja gjatë zgjedhimit të saj, janë sintetike dhe analitike. Në rastin konkret, folja JANË GRISUR, është formë analitike. Format analitike të foljes formohen me anë të foljeve ndihmëse kam dhe jam: kam larë, kisha larë, pata larë, paskam larë, paskësha larë etj.; jam larë, isha larë, qeshë larë, qenkam larë, qenkësha larë etj. Folja JANË GRISUR është në kohën e kryer të mënyrës dëftore (zgjedhimi jovepror): (unë) jam grisur, (ti) je grisur, (ai, ajo) është grisur; (ne) jemi grisur, (ju) jeni grisur, (ata, ato) janë grisur.

Lidhëza NDËRSA, në gjuhën shqipe, mund të përdoret edhe në funksionin e lidhëzës bashkërenditëse, që bashkon dy pjesë të njëjta të periudhës, edhe në funksionin e lidhëzës nënrenditëse, që bashkon një pjesë të varur me një pjesë drejtuese të periudhës. P.sh.:

Ai rrinte, ndërsa ju punonit. (bashkërenditëse)

Ndërsa po zbardhte drita, ushtarët zunë vend te kodrat. (nënrenditëse)

Folja PASKEMI është përdorur në mënyrën habitore. Kjo mënyrë e foljes shpreh një veprim a një gjendje që kryhet ose ngjet papritur dhe ngjall habi te folësi: Ç’ju paska ngjarë, more djem? Kur folësi shpreh habinë për moskryerjen e një veprimi në të shkuarën ose në çastin e ligjërimit, atëherë i shoqëron format e mënyrës habitore me pjesëzën e mohimit nuk ose s’: Dhe unë s’paskam ditur gjë! Në të tashmen e mënyrës habitore merr këto forma: (unë) paskam, (ti) paske, (ai, ajo) paska; (ne) paskemi, (ju) paskeni, (ata, ato) paskan.

KOLEGIA është emër në gjininë femërore që tregon për dikë që ka të profesionin apo detyrën e njëjtë me një tjetër; ai që punon në të njëjtën fushë me një tjetër, shok pune: Kolegu im. Jemi kolegë. I dashur koleg! Emra të tillë: mjek – mjeke; mësues – mësuese; pilot – pilote; këngëtar – këngëtare; dekan – dekane, doktor – doktoreshë etj.

Folja BËHUNI është në mënyrën urdhërore. Me anë të kësaj mënyre shprehet modaliteti i dëshirës në formë urdhëri, kërkese, këshille, porosie, lutjeje, grishjeje, lejimi etj. Kjo mënyrë, ka forma vetëm për vetën e dytë njëjës dhe shumës: (zgjedhimi vepror) (ti) bëj, (ju) bëni; (zgjedhimi jovepror) (ti) bëhu, (ju) bëhuni.

MË-ja është trajtë e shkurtër e përemrit vetor të vetës së parë në numrin njëjës, në rasën dhanore: Më vjen mirë. Më iku nga mendja. Përdoret edhe në rasën kallëzore: Më merr malli. Më falni!

Folja MBËRRITËM është përdorur në të kryerën e thjeshtë të mënyrës dëftore (veta e parë shumës). Po e japim edhepasqyrën e zgjedhimit të foljes MBËRRIJ në të kryerën e thjeshtë: (unë) mbërrita, (ti) mbërrite, (ai, ajo) mbërriti; (ne) mbërritëm, (ju) mbërritët, (ata, ato) mbërritën.

Fjalëza QË në rastin konkret është përemër lidhor. Përemër lidhor është përemri që lidh një fjali të varur përcaktore me një gjymtyrë të një fjalie tjetër, ose me një fjali: Ai që erdhi, ishte shoku im. Ai që punon, ha. Përemë që nuk ka asnjë kategori gramatikore. Ai përdoret i ngurosur, dhe vetëm në aspektin e kuptimit dhe të sintaksës kryen funksionet si një fjalë lidhëse.

Folja TË KUJTOHEM është në mënyrën lidhore (zgjedhimi jovepror), veta e parë, koha e tashme: (unë) të kujtohem, (ti) të kujtohesh, (ai, ajo) të kujtohet; (ne) të kujtohemi, (ju) të kujtoheni, (ata, ato) të kujtohen.

Emri DJEGIE është emër i gjinisë femërore (veprim sipas kuptimeve të foljeve djeg, digjem) dhe ka formë të njëjtë si për njëjësin ashtu edhe për shumësin (trajta e pashquar): një djegie – dy djegie, ndërsa në trajtën e shquar del: djegia – djegiet. Edhe numri është një nga kategoritë karakteristike të emrit. Kjo shpjegohetashtu që emrat kryesisht emërtojnë sende që mund të numërohen. Gjuha shqipe njeh dy numra: njëjësin dhe shumësin, të cilët i kundërvihen njëri-tjetrit si me anën e formave të vetë fjalës: mal – male, ashtu edhe me anën e fjalëve që përshtaten me emrin në numër: shtëpi e re – shtëpi të reja, kjo shtëpi – këto shtëpi.

Emri ORË është në trajtën e pashquar njëjës. Në trajtën e shquar (njëjës) bën ORA: Sa është ora?, ndërsa në shumës (trajta e pashquar) ORË: Kaluam disa orë të këndshme.; (trajta e shquar) = ORËT: Orët e mësimit mbaruan. Emrat në gjuhën shqipe e kanë edhe kategorinë gramatikore të trajtës së shquar dhe të pashquar.

Fjalëza TONË (është përdorur me emrin kampin = kampin tonë) është përemër pronor në rasën kallëzore e përemrit pronor YNË (E. kampi ynë; Gj. i kampit tonë; Dh. kampin tonë; K. kampin tonë; Rr. prej kampit tonë). Përemër pronor është ai lloj përemri që tregon se sendi i dhënë i përket një vete të caktuar: oborri im, vajza jote, shoku i tij, kampi ynë, mësuesi yt etj.

Format e përemrit pronor janë:

Fjalët që shërbejnë për të emërtuar një cilësi ose karakteristikë të frymorit ose të sendit quhen mbiemra. Mbiemrat përdoren gjithnjë pranë ndonjë emri.

Në gjuhën shqipe mbiemrat ndahen në dy grupe:

1. në mbiemra të nyjshëm (членувани придавки, т.е. придавски член) - i mirë, i zellshëm; dyqan i bukur – dyqane të bukura;
2. në mbiemra të panyjshëm (нечленувани придавки, т.е. без придавски член) - guximtar, trim; burrë trim – grua trime.

Fjala PAK plotëson kuptimin e foljes të shpejtojmë. Nga kjo mund të themi se fjala që plotëson kuptimin e një foljeje quhet ndajfolje. Shembuj:

Ndajfoljet në gjuhën shqipe ndahen në:

Flasim pak. Jemi mirë. Udhëtojmë larg.

• Ndajfoljet e mënyrës tregojnë mënyrën se si kryhet një veprim. Ato janë ashpërsisht, barkas, besnikërisht, bujarisht, bukur, burrërisht, cekët
• Ndajfoljet e sasisë tregojnë shkallën e kryerjes së një veprimi. Të tilla janë: aq, kaq, shumë, pak, mjaft, tepër, më, një herë, dy herë, njëfish, dyfish, pesëfish
• Ndajfoljet e vendit tregojnë vendin ku kryhet një veprim. Ato janë: afër, andej, anekënd, anembanë, asgjëkund, atje, aty, brenda, diku, djathtas, gjëkund
• Ndajfoljet e kohës tregojnë kohën e kryerjes së një veprimi. Ndajfolje kohe janë: askurrë, asnjëherë, ditë për ditë, aty për aty, dendur, dikur, ditë për ditë, dje
• Ndajfoljete shkakut shërbejnë për të treguar a për të pyetur për shkakun e kryerjes së një veprimi dhe janë: përse, pse, prandaj, andaj.

Fjalëza ATY është ndajfolje e vendit. Ndajfoljet e vendit tregojnë vendin ku kryhet një veprim a ndodh një ngjarje, vendin për ku drejtohet një lëvizje, vendin nga i cili largohet dikush a diçka, vendin nëpër të cilin kalohet. Zakonisht qëndrojnë pranë një foljeje, pranë një emri prejfoljor të nyjëzuar, pranë një mbiemri prejfoljor e pranë një pjesoreje: Aty qëndruam vetëm një natë. Aty te muri. U shtri aty ku nuk e zinte era.

Fjalëza NËSE, në rastin tonë, është lidhëz kushtore. Kjo lidhëz përdoret në fillim të një fjalie të varur kushtore, me foljen në mënyrën dëftore: Nëse mungon shumica, nuk mbahet mbledhja. Kjo fjalëz mund të përdoret edhe si pjesëz. Si pjesëz, përdoret në krye të një fjalie pyetëse të zhdrejtë, nganjëherë në bashkëvajtje me lidhëzën veçuese “apo”, për të theksuar kundërvënien e dy veprimeve që përjashtojnë njëri-tjetrin ose për të shprehur dyshime për diçka: E pyetën nëse do të vinte apo jo.

ANDAJ është lidhëz, madje sinonimike me lidhëzën PRANDAJ. Lidhëza është pjesë e pandryshueshme e ligjëratës, që lidh dy gjymtyrë fjalie ose dy fjali dhe shpreh marrëdhënie të ndryshme sintaksore ndërmjet tyre. Sipas funksionit sintaksor, lidhëzat ndahen në: bashkërenditëse dhe nënrenditëse. ANDAJ përdoret në krye të një fjalie të pavarur ose kryesore për të ripërmendur arsyen a shkakun e dhënë në fjalinë tjetër dhe për të treguar se veprimi a gjendja e shprehur në këtë fjali është rrejdhojë e atij shkaku: Binte shi, andaj s’erdhi. ANDAJ është lidhëz bashkërenditëse përmbyllëse, të tilla, të tjera janë: ndaj, pa, prandaj.

KËTO është përemër dëftor. Përemrat dëftorë janë fjalët që tregojnë frymorë apo sende që ndodhen afër ose larg folësit. Përemrat dëftorë janë:

1. Për afër (За блиску):
ky, kjo, këta, këto
i këtillë, e këtillë, të këtillë, të këtilla
itillë, e tillë, tëtillë, tëtilla

2. Për larg (За далеку):
ai, ajo, ata, ato
iatillë, e atillë, tëatillë, tëatilla

Përemrat iatillë dhe ikëtillë lakohen një lloj si itillë.

DY është numëror themelor. Bashkë me emrin MONUMENTE formon një togfjalësh të lirë sintaksor. Fjalët që tregojnë sasinë e caktuar ose numrin e frymorëve, të sendeve apo radhën e tyre, quhen numërorë.

Numërorët ndahen në numërorë (Броевите се делат): themelorë (главни броеви) dhe rreshtorë (редни броеви). Në gjuhën shqipe vetëm numri 3 ka kategorinë gramatikore të gjinisë (tri/tre). Në bashkëvajtje me një emër të gjinisë mashkullore, përdoret gjinia forma e gjinisë femërore (tre djem, tre lapsa), ndërsa nëbashkëvajtje me një emërtë gjinisë femërore, përdoret forma e gjinisë mashkullore (tri vajza, tri goma).

Folja gjysmëndihmëse DUHET, e cila shpreh kuptimin modal të detyrimit ose të domosdosë, përdoret kryesisht në kohën e tashme dhe në të pakryerën e mënyrës dëftore dhe pothuaj vetëm në vetën e tretë njëjës. Por ajo mund të përdoret edhe në kohën e ardhme si edhe në të tashmen dhe në të pakryerën e mënyrës habitore. Ajo mund të ndiqet nga mënyra lidhore ose nga pjesorja e, në rastin e fundit, mund të përdoret jo vetëm në vetën e tretë njëjës, por edhe në vetën e tretë shumës. Kur ndiqet nga e kryera e lidhores, folja duhet shpreh supozimmë të fortë: Marrëveshja duhet të mbetet midis nesh. Njëri prej të dyve duhej të thyhej. Ata janë djem të mirë dhe duhen ndihmuar. “U dashkej turbulluar uji, që të kullohej mirë”, - thotë populli.

Foljet me vlerë modale në gjuhën shqipe. Folje me vlerë modale quhen ato që shërbejnë për të shprehur modalitet, d.m.th. qëndrimin e folësit lidhur me veprimin e emërtuar nga folja ndjekëse. Foljet me vlerë modale në fjali e humbasin mëvetësinë e tyre si folje e zakonshme, dhe, si rrjedhim, po të merren të shkëputura nga togfjalëshi ku bëjnë pjesë, nuk kanë mundësi të kryejnë funksionin e kallëzuesit. Si folje me vlerë modale në gjuhën shqipe përdoren: 1) mund, e njekur nga një folje në mënyrën lidhore; 2) duhet (a lipset), e ndjekur nga një folje në pjesore ose në mënyrën lidhore; 3) do, e ndjekur nga një folje në pjesore; 4) kam dhe jam, të ndjekura nga forma e pashtjelluar e tipit për të larë.

Fjalëza ORE është pasthirrmë. ORE përdoret kur thërrasim dikë apo i drejtohemi dikujt për t’i folur: Ore, juve ju them! Ore, ç’flet kështu?; përdoret edhe kur shprehim habi, admirim a një ndjenjë tjetër: Ore, ore, ke parë ti kështu! Ore, sa i madh qenka! Pasthirrma është pjesë e pandryshueshme e ligjëratës me vlerë thirrmore që shërben për të shprehur ndijime, ndjenja dhe vullnetin e folësit, por pa i emërtuar. Ndahen në:

1. Pasthirrma që shprehin ndjenja të gëzuara: ëhëhë, o, oh, oho, hoho, ohoho, ore, të lumtë, urra etj.
2. Pasthirrma që shprehin habi: au, eu, oj, ou, pa, u, ua, uh etj.
3. Pasthirrma që shprehin frikë, dëshpërim, hidhërim: bobo, bubu, korba, kuku, obobo, qyqja, ububu, e zeza etj.:
4. Pasthirrma që shprehin mosbesim, mospërfillje, përbuzje: aha, bah, ehe, ahu, i, ohu, ptu, y etj.:
5. Pasthirrma që shprehin pakënaqësi, keqardhje, mërzi, dhimbje: a, ah, e, eh, of, oi, ufetj.:

JUA është trajtë e shkurtër e shkrirë e përemrit vetor e formuar nga bashkimi i trajtës së shkurtër të vetës së dytë në rasën dhanore të numrit shumës (ju) me trajtën e shkurtër të vetës së tretë në rasën kallëzore të numrit njëjës (e) ose të numrit shumës (i).

Shënim. Në vend të vetës së dytë njëjës përdoret shpesh forma e shumësit për të shënuar një person të vetëm, për nderim e mirësjellje. P.sh.: Ju jeni drejtori i punimeve?; në këto raste mund të shkruhet edhe me shkronjë të madhe: Kam dëgjuar për Ju, po s’Ju kam parë.

Frazeologjia është tërësia e togjeve dhe e thënieve apo e shprehjeve të qëndrueshme të një gjuhe, të cilat janë të pandashme nga ana leksikore, kanë kuptim tërësor, të njësishëm, të mëvetësishëm e gjithnjë të figurshëm, riprodhohen në ligjërim si njësi të gatshme dhe kryejnë funksionin e një fjale a të një fjalie të vetme. Togfjalëshat mund të jenë:

1. Të lirë (sintaksorë) – formohen zakonisht nga dy fjalë emërtuese (emra, mbiemra, folje e ndajfolje) dhe shprehin gjithnjë një lidhje nocionesh, që u përgjigjen lidhjeve të realitetit objektiv ndërmjet dy sendeve: lule fushe, këmba e urës, dega e lisit, bukë gruri etj.
2. Të qëndueshëm – këta nuk formohen në çastin e ligjërimit, po janë ndërtuar historikisht, janë bërë të pazbërthyeshëm dhe përdoren si njësi të gatshme, njësoj si fjalët. Të tillë janë: vë re, var hundët, ha dru, i hurit e i litarit, për bishtin e dhelprës, me zemër të thyer etj.

PAS është ndajfolje e vendit. Ndajfoljet e vendit tregojnë vendin ku kryhet një veprim apo ndodh një ngjarje, vendin për ku drejtohet një lëvizje, vendin nga i cili largohet dikush a diçka, vendin nëpër të cilin kalohet; ato tregojnë edhe prejardhje. Zakonisht qëndrojnë pranë një foljeje, pranë një emri prejfoljor të nyjëzuar, pranë një mbiemri prejfoljor e pranë një pjesoreje. P.sh.: Rruga gjer te konakët lart qe e shkurtër. Po kjo ngjet edhe me fshtrat rrotull.

A-ja në rastin konkret është pjesëz dhe përdoret në fillim të një fjalie pyetëse për të theksuar më shumë pyetjen; përdoret në fillim të një fjalie pyetëse retorike për të përforcuar shprehjen e pohimit, të mohimit apo të dyshimit: A do të vish? A më kupton? A do të vijë ajo ditë? A je, si je?

Në gjuhën shqipe përdoret zakonisht edhe në fund të një fjalie pyetëse, që shpreh habi, ironi, qesëndi, zemërim, miratim etj.: Nuk e paske, a? Po lahet, a? S’e dashka, a?

ASNJËFARË është përemër i pacaktuar dhe e ka kuptimin: asnjë prej atij lloji, asnjë të vetëm. Përemër i pacaktuar është përemri që tregon frymorë dhe sende në mënyrë të pacaktuar ose sasi të pacaktuar të tyre. Veçoria themelore kuptimore e përemrave të pacaktuar është pacaktuesia. Ky kuptim shumë i përgjithshëm i përemrave të pacaktuar ruhet në çdo rrethanë ligjërimi. Nga kuptimi përemrat e pacaktuar janë të shumëllojshëm. Disa përemra të pacaktuar tregojnë frymorë: dikush, sekush, kush etj.; disa, sende: gjë, gjëkafshë, diçka etj.; disa të tjerë përjashtojnë një frymor a send të pacaktuar: askush, asgjë, asnjë etj.

KAM CAKTUAR është folje në kohën e kryer të mënyrës dëftore (zgjedhimi vepror). E kryera në gjuhën shqipe, ndërtohet duke i paravendosur pjesores së foljes format vetore të kohës së tashme të ndihmëses kam, p.sh.: kam (ke, ka, kemi, keni, kanë) larë; kam (ke, ka, kemi, keni, kanë) hapur. Po e zgjedhojmë foljen CAKTOJ në kohën e kryer tëmënyrës dëftore (në të dy zgjedhimet: edhe në zgjedhimin vepror, edhe në zgjedhimin jovepror):

Fjalëza OSE është lidhëz dhe përdoret (edhe e përsëritur) për të lidhur dy gjymtyrë të një fjalie a dy fjali, që veçohen njëra nga tjetra, kundërvihen nga kuptimi a këmbehen me njëra-tjetrën. P.sh.: Njëri ose tjetri. Ose unë, ose ti. Ose lexon, ose shkruan. Përdoret, kryesisht e përsëritur, për të lidhur dy gjymtyrë të një fjalie a dy fjali, që përjashtojnë njëra-tjetrën: Ose tani, ose kurrë. Ose sot, ose asnjë herë. Ky ose ai.

Fjalëza ME është parafjalë që përdoret me një emër ose me një përemër në rasën kallëzore për të treguar mjetin me të cilin apo nëpërmjet të cilit kryhet një veprim apo një punë. P.sh.: E preu me thikë. E çau me sëpatë. Iku me biçikletë. Rronte me punën (me djersën) e vet.

S’ është pjesëz mohuese. Pjesëza është pjesë e pandryshueshme e ligjëratës, që shërben për të shprehur ngjyrime kuptimore ose emocionuese plotësuese të një fjale, të një togfjalëshi a të një fjalie të tërë. Pjesëza të tjera mohuese janë: jo, mos, nuk, s’, jo që jo, jo se jo, as që etj. Pjesëza s’ është sinonimike me pjesëzën nuk. Janë sinonimike edhe për nga kuptimi, edhe për nga përdorimi. Të dyja shërbejnë për të mohuar plotësisht veprimin a gjendjen e shprehur nga folja, duke i dhënë kështu gjithë fjalisë kuptimin mohues. Që ty dyja vihen para formave gramatikore të mënyrës dëftore, kushtore e habitore. P.sh.: S’lejoj, - ia priti i xhindosur. Nuk dorëzohem.